Państwo Karola Wielkiego – historia i znaczenie Imperium Karolińskiego


Państwo Karola Wielkiego, znane jako Imperium Karolińskie, to kluczowy fragment historii Europy, który zjednoczył rozległe terytoria pod silną władzą centralną w latach 768-814. Karol Wielki nie tylko stworzył fundamenty dla przyszłych monarchii, ale także przyczynił się do rozwoju administracji, kultury i gospodarki na obszarze dzisiejszych Francji, Niemiec i Włoch. W artykule zgłębimy, w jaki sposób jego rządy oraz reformy wpłynęły na kształtowanie się jedności europejskiej i dlaczego Karol Wielki nazywany jest ojcem Europy.

Państwo Karola Wielkiego – historia i znaczenie Imperium Karolińskiego

Co to jest państwo Karola Wielkiego?

Państwo Karola Wielkiego, znane także jako Imperium Karolińskie, zyskało na znaczeniu dzięki podbojom i ekspansji Franków w okresie od 768 do 814 roku, kiedy to rządził Karol Wielki. Było to pierwsze europejskie imperium po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego, obejmujące obszary współczesnej:

  • Francji,
  • Niemiec,
  • Włoch.

Oprócz tego, w skład jego granic wchodziły także fragmenty dzisiejszej:

  • Holandii,
  • Belgii,
  • Austrii.

Jedną z kluczowych cech tej struktury była silna władza centralna, która przyczyniła się do stabilizacji i rozwoju gospodarki oraz społeczeństwa w tych regionach. Karol Wielki wprowadził także nowoczesny podział administracyjny, dzieląc swoje terytorium na hrabstwa oraz marchie, co znacznie ułatwiło zarządzanie tak rozległym państwem. Jego wysiłki na rzecz ujednolicenia prawa i kultury były niezwykle istotne dla zintegrowania różnych grup etnicznych, co miało istotny wpływ na rozwój spójności regionalnej. Dzięki jego sprawiedliwym rządom, państwo Franków stało się dominującą potęgą w Europie Zachodniej, co miało dalekosiężne konsekwencje dla przyszłych struktur politycznych na tym kontynencie.

Jakie imperium stworzył Karol Wielki i dlaczego jest to ważne?

Karol Wielki zbudował Imperium Karolińskie, które uznawane jest za jedno z najważniejszych osiągnięć w dziejach Europy. Jego rządy, trwające od 768 do 814 roku, zjednoczyły znaczną część Europy Zachodniej pod jednym przywództwem, co miało kluczowe znaczenie dla stabilności tego regionu.

Łącząc tradycje starożytnego Rzymu z kulturą chrześcijańską, wpłynął na ożywienie idei cesarstwa, które upadło po demise Rzymu. Wprowadził szereg reform administracyjnych, prawnych oraz edukacyjnych, które ustanowiły nowy porządek społeczny, stanowiący fundament dla późniejszych struktur politycznych w Europie.

Reformy Karola Wielkiego – kluczowe zmiany w średniowiecznej Europie

Karol Wielki był także mecenasem kultury, nauki i sztuki. Jego działania przyczyniły się do renesansu karolińskiego, który znacząco wpłynął na rozwój intelektualny ówczesnego społeczeństwa. Imperium, które stworzył, stało się wzorem dla centralnej władzy. Dodatkowo, jego działania miały wpływ na różnorodne grupy etniczne, kształtując europejską tożsamość.

Dziedzictwo tego imperium możemy dostrzec w obecnych strukturach państw europejskich. Karol Wielki często określany jest jako ojciec Europy, a jego wysiłki na rzecz jedności i stabilizacji przyniosły dalekosiężne rezultaty, które wciąż są aktualne, zwłaszcza w kontekście jedności europejskiej.

Jakie terytoria obejmowało Imperium Karola Wielkiego?

Imperium Karola Wielkiego, które istniało w latach 768-814, obejmowało szerokie obszary, wykraczające poza dzisiejsze granice krajów. W głównej mierze zajmowało tereny:

  • Francji,
  • Niemiec,
  • Włoch,
  • Holandii,
  • Belgii,
  • Austrii,
  • Szwajcarii,
  • Luksemburga.

Dzięki intensywnej ekspansji, Karol Wielki zdołał podporządkować szereg plemion i królestw, w tym:

  • Sasów,
  • Bawarów,
  • Longobardów,
  • Awarów.

W rezultacie powstało potężne imperium, które zyskało znaczącą pozycję na europejskiej scenie politycznej. Terytorium pod jego rządami rozciągało się od Renu do Łaby oraz od Morza Północnego do Adriatyku. Karol Wielki wprowadził także kluczowe reformy administracyjne, dążąc do unifikacji prawa i kultury na swoich ziemiach. Jego działania znacząco przyczyniły się do stworzenia jednego z najważniejszych ośrodków wpływu w Europie. Zintegrował różnorodne grupy etniczne pod wspólnym rządem, co pozytywnie wpłynęło na rozwój gospodarczy i społeczny regionu.

Jak państwo Franków stało się największą potęgą?

Jak państwo Franków stało się największą potęgą?

Państwo Franków stało się dominującą mocą w Europie Zachodniej dzięki kluczowym wydarzeniom oraz znaczącym postaciom historycznym. Szczególnie ważną rolę odegrał Karol Młot, który w 732 roku odniósł zwycięstwo w bitwie pod Poitiers, zatrzymując tym samym arabską ekspansję. To triumf umocnił pozycję Franków jako najważniejszej siły na kontynencie.

Kolejnym istotnym krokiem w umacnianiu ich wpływów było zdetronizowanie dynastii Merowingów przez Pepina Krótkiego, co zapoczątkowało erę Karolingów. Reforma administracyjna wprowadzała zmiany, a militarne kampanie, które obejmowały:

  • Neustrię,
  • Austrazję,
  • Akwitanię,
  • Burgundię.

Wzmocniły centralną władzę, przyczyniając się do stabilizacji regionu. W czasach panowania Karola Wielkiego, Francja przekształciła się w potężne imperium europejskie. Karol Wielki zainicjował nowoczesny podział administracyjny, co znacząco uprościło zarządzanie rozległym terytorium. Dążenie do ujednolicenia prawa oraz integracja różnych grup etnicznych pod jedną władzę miały kluczowe znaczenie dla stabilizacji sytuacji. Ponadto, Karol Wielki inspirował się tradycją rzymską, łącząc ją z chrześcijaństwem, co miało ogromny wpływ na przyszłość Europy i kształt polityczny w regionie.

Jakie były kampanie wojenne Karola Wielkiego?

Kampanie wojenne Karola Wielkiego w IX wieku miały ogromny wpływ na kształt Europy. W trakcie swojego panowania, które trwało od 768 do 814 roku, prowadził aż 54 akcje militarne, które miały na celu zarówno rozszerzenie terytoriów, jak i chrystianizację podbitych ludów. Do najbardziej znaczących konfliktów zaliczają się:

  1. Wojny z Sasami – te długotrwałe zmagania rozpoczęły się w 772 roku i trwały przez ponad trzy dekady. Karol dążył do podporządkowania plemion saskich oraz ich nawrócenia na chrześcijaństwo, co umożliwiło integrację Sławian z państwem Franków.
  2. Podbój Longobardów – w 774 roku, pokonując Longobardów, Karol zdobył północne Włochy, co znacząco wzmocniło jego pozycję na tym obszarze.
  3. Walki z Awarami – w latach 791-796 Karol stoczył szereg intensywnych starć z Awarami, którzy stanowili zagrożenie dla bezpieczeństwa Franków. Ich pokonanie pozwoliło na przejęcie kontroli nad zajmowanymi przez nich terenami.
  4. Ekspedycje przeciwko Słowianom Połabskim – między 789 a 804 rokiem Karol dążył do chrystianizacji Słowian oraz zabezpieczenia wschodnich granic swojego imperium, chcąc jednocześnie osłabić wpływy pogańskie.
  5. Interwencje w Hiszpanii – mimo że większość tych wypraw zakończyła się niepowodzeniem, miały one na celu wsparcie w walce przeciwko Arabom, co świadczy o ambicjach Karola w tym regionie.

Kariera wojskowa Karola Wielkiego była zarówno brutalna, jak i starannie zaplanowana. Jego kampanie przyczyniły się do zjednoczenia znacznej części Europy pod jednym przywództwem, co miało daleko idące konsekwencje, wpływając na rozwój polityczny i kulturowy kontynentu. Dzięki przemyślanym działaniom militarnym Frankowie zyskali pozycję dominującą w Europie, obejmując terytoria rozciągające się od Morza Północnego po Morze Śródziemne.

Jak doszło do koronacji Karola Wielkiego na cesarza?

Koronacja Karola Wielkiego na cesarza odbyła się w wigilię Bożego Narodzenia w 800 roku, w sercu Rzymu. Papież Leon III nałożył na jego głowę cesarską koronę, co było przełomowym momentem wynikającym z bliskiego sojuszu pomiędzy Karolem a papieżem. W obliczu niebezpieczeństwa ze strony Longobardów oraz rozłamów wewnętrznych w Rzymie, papież zyskał silnego sprzymierzeńca. Tamtego dnia nie tylko przywrócono pamięć o cesarstwie zachodniorzymskim, ale i ukazano potęgę Karola, który jako cesarz rzymski uzyskał znaczący prestiż.

To wszystko pozwoliło mu na umocnienie swojej władzy oraz wprowadzenie podziału administracyjnego w swoim królestwie. Ceremonia ta była nie tylko symboliczna, lecz również publicznym potwierdzeniem współpracy między Kościołem a świecką władzą. Jej skutki miały długotrwały wpływ zarówno na politykę, jak i religię. Karol stał się ikoną jedności Europy, łącząc dziedzictwo rzymskie z chrześcijaństwem. Dzięki tym osiągnięciom, orientacja Imperialnego Karolińskiego ku chwale Rzymu przyczyniła się do budowy podstaw dla przyszłych europejskich monarchii.

Dlaczego Karol Wielki otrzymał koronę cesarską w 800 roku?

Koronacja Karola Wielkiego na cesarza miała miejsce w 800 roku, a dokonał jej papież Leon III w wigilię Bożego Narodzenia. W obliczu napięć politycznych w Rzymie oraz rosnącego zagrożenia ze strony Longobardów, papież potrzebował silnego sojusznika. Karol, z jego militarną i polityczną siłą, stał się idealnym obrońcą. Jego wsparcie w tym kluczowym momencie przyczyniło się do wzmocnienia papieskiej władzy.

Koronacja nie tylko przyniosła mu prestiż, ale również legitymizację w oczach społeczeństwa oraz innych władców. Odtworzenie idei cesarstwa zachodniorzymskiego miało ogromny wpływ na układ polityczny i religijny w Europie, a współpraca między Kościołem a władzą świecką zyskała nowe fundamenty. To wydarzenie stanowiło ważny moment w historii, wpływając na kształt przyszłych monarchii oraz kulturę europejską.

Jak Karol Wielki zarządzał swoim państwem?

Karol Wielki wprowadził innowacyjny podział terytorialny, który znacząco wpłynął na sposób zarządzania jego państwem. Kraj został podzielony na:

  • okręgi,
  • hrabstwa,
  • marchie.

Hrabstwa, administrowane przez hrabiów, pełniły kluczową rolę w lokalnej administracji, a także w wymierzaniu sprawiedliwości i organizacji poboru armii. Z kolei marchie, usytuowane na terenach przygranicznych, były pod opieką margrabiów, odpowiedzialnych za obronę przed zagrożeniami zewnętrznymi.

Aby skuteczniej zarządzać imperium, Karol wysyłał missi dominici – królewskich wysłanników, którzy monitorowali działalność urzędników oraz dbali o przestrzeganie prawa. Centralizacja władzy była fundamentem jego rządów, co umożliwiło efektywne wprowadzanie i egzekwowanie reform.

Działania te przyczyniły się do ujednolicenia administracji oraz systemu prawnego we wszystkich podległych mu regionach, co z kolei poprawiło reagowanie na zewnętrzne zagrożenia oraz uporządkowało sprawy wewnętrzne. Karol opierał swoją politykę na silnej armii oraz sprawnej administracji, co przyniosło stabilizację i przyczyniło się do wzrostu gospodarczego.

Jego starania mające na celu integrację rozmaitych grup etnicznych pod jednym rządem miały dalekosiężne konsekwencje dla historii Europy i stały się fundamentem dla późniejszych monarchii. Dzięki reformom, które poprawiły standard życia mieszkańców, jego panowanie pozostaje w pamięci jako czas długofalowego sukcesu.

Jakie reformy wprowadził Karol Wielki w swoim imperium?

Karol Wielki wprowadził szereg reform, które miały na celu zjednoczenie jego rozległego imperium. Było to fundamentalne dla zapewnienia stabilności oraz sprzyjania rozwojowi społecznemu. Najważniejszą z innowacji była reforma systemu monetarnego; wprowadzenie srebrnego denara jako głównej jednostki płatniczej znacznie uprościło handel oraz regulacje finansowe.

Dodatkowo, Karol dążył do standaryzacji przepisów prawnych. Chociaż lokalne różnice nadal miały miejsce, jego działania zmierzały do uproszczenia i ujednolicenia prawa. Reforma administracyjna istotnie poprawiła efektywność zarządzania; nowy podział terytorialny na hrabstwa i marchie umożliwił lepszą kontrolę nad rozległym królestwem. Współpraca među lokalnymi władzami a centralnym rządem przyniosła pozytywne efekty w zakresie utrzymania porządku publicznego.

Karol Wielki ciekawostki – fascynujące fakty o „Ojcu Europy”

Karol Wielki był również orędownikiem rozwoju edukacji; jego ideologiczne podejście przyczyniło się do rozkwitu kultury elit. Szkoły pałacowe, gdzie kształcono urzędników oraz duchowieństwo, odegrały kluczową rolę w intelektualnym rozwijaniu społeczeństwa.

Reformy uskładały się w renesans karoliński, który z kolei obudził nowe zainteresowanie literaturą i nauką. Ujednolicona minuskuła karolińska, wprowadzona jako standard pisania, uprościła przepisywanie i rozprzestrzenianie tekstów, co miało ogromne znaczenie dla edukacji i zachowania kultury.

Dzięki kontroli nad urzędnikami oraz dążeniu do zyskania ich lojalności, Karol Wielki umocnił swoją pozycję jako jeden z najwybitniejszych władców w historii Europy.

Co to jest renesans karoliński i jak wpłynął na kulturę?

Renesans karoliński to fascynujący okres ożywienia kulturowego i naukowego w państwie Karola Wielkiego, który trwał od 768 do 814 roku. W tym czasie szczególną uwagę poświęcano:

  • edukacji,
  • literaturze,
  • sztuce.

To miało kluczowe znaczenie dla postępu społeczeństwa frankijskiego. Akwizgran, z popularną Szkołą Pałacową, stał się centrum nauki, gdzie wysoki poziom kształcenia był normą. Karol Wielki, pełniąc rolę mecenasa kultury, przyciągnął wielu znakomitych uczonych, takich jak Alkuin z Yorku, którzy znacząco przyczynili się do intelektualnego rozwoju tamtej epoki. Dzięki ich wysiłkom wzrosło zainteresowanie literaturą klasyczną, co umożliwiło zachowanie wielu starożytnych dzieł.

Renesans karoliński miał również istotny wpływ na sztukę, w której harmonijnie łączono motywy rzymskie z chrześcijańskimi. W tym okresie powstało wiele architektonicznych dzieł oraz rozwijało się piśmiennictwo. Wprowadzono m.in. minuskułę karolińską, co znacznie uprościło proces pisania, a to z kolei ułatwiło komunikację i przyczyniło się do zachowania kultury.

Dzięki renesansowi karolińskiemu zbudowano fundamenty pod dalszy rozwój kultury i edukacji w średniowiecznej Europie. To dziedzictwo miało długotrwały wpływ na społeczeństwo, sprzyjając integracji rozmaitych grup etnicznych pod rządami Karola Wielkiego, a jego skutki przyczyniły się do stabilizacji oraz postępu Europy Zachodniej.

Jakie miało skutki wdrożenie chrystianizacji w imperium?

Wprowadzenie chrystianizacji w imperium Karola Wielkiego przyniosło ze sobą istotne zmiany w sferze politycznej, społecznej oraz kulturowej. Z jednej strony przyczyniło się do umocnienia pozycji Karola, który dzięki wsparciu Kościoła mógł legitymizować swoje rządy na fundamencie wiary chrześcijańskiej. Łączenie różnych podbitych narodów doprowadziło do narodzin zjednoczonej kultury chrześcijańskiej. Bliska współpraca między Papieżem Leonem III a władzą świecką miała ogromny wpływ na kształt polskich relacji w Europie.

Jednakże chrystianizacja niosła ze sobą także ciemne strony. Nawrócenie pogan często odbywało się z użyciem przemocy, co prowadziło do brutalnych konfliktów, takich jak:

  • długotrwałe wojny z Sasami,
  • opór ze strony lokalnych kultur wobec narzucanej religii,
  • niszczenie wielu tradycji, które miały swoje korzenie w dawnej wierze.

W efekcie chrystianizacja na terytoriach Karola odegrała kluczową rolę w transformacji Europy; przyczyniła się do ujednolicenia religijnego oraz kulturowego, ale także zatarcia śladów bogatej różnorodności tradycji. Skutki tego procesu są dostrzegalne również w obecnych strukturach społecznych i politycznych Europy.

W jaki sposób Karol Wielki łączył kultury rzymskie i chrześcijańskie?

W jaki sposób Karol Wielki łączył kultury rzymskie i chrześcijańskie?

Karol Wielki odgrywał kluczową rolę w łączeniu kultury rzymskiej z chrześcijańską, co miało znaczący wpływ na kształt średniowiecznej Europy. Jako oddany chrześcijanin, traktował religię jako fundament dla swojego państwa, wspierając jej rozwój oraz zapewniając Kościołowi znaczną autonomię i wpływ w administracji. Jego wizja odnawiania idei cesarstwa przejawiała się w różnych dziedzinach, takich jak:

  • administracja,
  • prawodawstwo,
  • sztuka,

zainspirowana tradycjami starożytnego Rzymu. W czasach renesansu karolińskiego, który łączył elementy kultury antycznej z chrześcijańską, nastąpiła odbudowa edukacji oraz literatury w Imperium Karolińskim. Akwizgran, będący centrum tego ruchu, stał się miejscem powstawania szkół, w których uczono łaciny oraz klasycznych tekstów. Dzięki temu dziedzictwo kulturowe Rzymu zostało ochronione i przekazane przyszłym pokoleniom. Sztuka karolińska wprowadzała do klasycznych wzorców chrześcijańskie symbole oraz motywy, co dodatkowo wzbogacało ten okres.

Karol Wielki był przekonany, że jedność kulturowa jest niezbędna, co doprowadziło do prowadzenia kampanii wojennych mających na celu chrystianizację różnych plemion. Choć te działania bywały brutalne, miały na celu zjednoczenie ludzi pod jednym rządem. W ten sposób Karol stworzył państwo, które stało się fundamentem dla przyszłych europejskich monarchii, skutecznie łącząc rzymskie dziedzictwo z chrześcijańską wiarą w jedną spójną całość. Jego osiągnięcia pokazują, jak ważna jest jedność kulturowa i religijna w procesie rozwoju oraz stabilizacji regionu.

Jakie były przyczyny rozpadu monarchii Karola Wielkiego?

Rozpad monarchii Karola Wielkiego był złożonym procesem, wynikającym z różnych czynników, które można podzielić na te wewnętrzne i zewnętrzne. Po śmierci Karola w 814 roku, jego syn Ludwik Pobożny oraz kolejni władcy mieli trudności z utrzymaniem jedności w tak rozległym państwie. To z kolei prowadziło do rosnących napięć wewnętrznych.

  • Dziedziczenie władzy na zasadzie patrymonialnej stawało się przyczyną intensywnych walk o wpływy pomiędzy potomkami, co osłabiało centralną władzę i skutkowało podziałami,
  • imperium musiało zmagać się z licznymi najazdami, w tym ze strony Węgrów, Arabów oraz wikingów, które nieustannie zagrażały jego stabilności,
  • sukcesywnie najazdy Normanów na zachodnich granicach miały przygnębiający wpływ na bezpieczeństwo regionu,
  • rządzący byli obciążeni dodatkowymi wyzwaniami.

Wszystkie te okoliczności prowadziły do rosnącej nieprzewidywalności i destabilizacji, co tylko przyspieszało kryzys cesarstwa karolińskiego. Dodatkowo, system patrymonialny, który postrzegał państwo jako osobistą własność monarchy, przyczyniał się do dalszego osłabienia władzy centralnej. Współczesne problemy administracyjne oraz brak jednolitej polityki obronnej tylko sprzyjały dezintegracji.

Kulminacyjnym momentem tych zawirowań był rok 843, kiedy to na mocy traktatu w Verdun państwo podzielono na trzy części:

  • Państwo Zachodniofrankijskie,
  • Państwo Wschodniofrankijskie,
  • Królestwo Lotaryngii.

Te podziały formalizowały zjawisko rozkładu monarchii, wyznaczając nowe granice i przynosząc długofalowe konsekwencje dla polityki oraz kultury w Europie.

Co wprowadzili wnukowie Karola Wielkiego w traktacie w Verdun?

W 843 roku, w Verdun, wnukowie Karola WielkiegoLotar I, Ludwik Niemiecki oraz Karol Łysy – dokonali istotnego podziału jego potężnego imperium. Lotar I objął władanie nad Państwem Środkowofrankijskim, obejmującym obszary dzisiejszych Włoch oraz Lotaryngii. Ludwik Niemiecki stał na czele Państwa Wschodniofrankijskiego, które stało się fundamentem dla powstania Niemiec, natomiast Karol Łysy zyskał kontrolę nad Państwem Zachodniofrankijskim, które zapoczątkowało rozwój Francji.

Ten historyczny podział nie tylko wyznaczył nowe granice królestw, lecz również zainicjował skomplikowany proces osłabienia jedności karolińskiej. W konsekwencji, zmienił on polityczny krajobraz Europy na wiele stuleci do przodu. Traktat w Verdun stał się katalizatorem dla regionalnych tożsamości, zmuszając każde z królestw do podążania własnymi ścieżkami rozwoju. To moment przełomowy w dziejach, który wywarł znaczący wpływ na późniejsze układy polityczne oraz kulturowe tego kontynentu.

Jak długo przetrwało państwo Karola Wielkiego po jego śmierci?

Po śmierci Karola Wielkiego w 814 roku, jego państwo istniało jeszcze przez blisko 30 lat. Władzę objął jego syn, Ludwik Pobożny, który usilnie starał się utrzymać jedność rozległego imperium. Niestety, napotykał liczne trudności związane z zarządzaniem tak ogromnym terytorium. Jego zmagania o stabilność doprowadziły w końcu do podziału, a po jego śmierci w 840 roku, walki o władzę wśród synów doprowadziły do podpisania traktatu w Verdun w 843 roku.

Ten dokument formalnie podzielił imperium na trzy główne części:

  • Państwo Zachodniofrankijskie,
  • Państwo Wschodniofrankijskie,
  • Królestwo Lotaryngii.

Takie działania przyczyniły się do trwałych podziałów, które miały dalekosiężny wpływ na polityczny i kulturowy kontekst Europy.

Co to jest minuskuła karolińska i jakie miała znaczenie?

Co to jest minuskuła karolińska i jakie miała znaczenie?

Minuskuła karolińska to niezwykły krój pisma, który pojawił się w czasach Karola Wielkiego, w kontekście renesansu karolińskiego. Wyróżnia się nie tylko wysoką czytelnością, ale także regularnością oraz estetyką, co znacząco ułatwiało kopiowanie i szerzenie tekstów. Dzięki temu rodzajowi pisma, organizacja dokumentacji stała się o wiele prostsza, co wspierało rozwój edukacji oraz kultury wśród elit społecznych.

W szkołach pałacowych, kształcących specjalistów, minuskuła ta zyskała status dominującego kroju. Jej wprowadzenie miało fundamentalne znaczenie dla zachowania wiedzy klasycznej, a także przyczyniło się do dynamiki rozwoju literatury i nauki. Co więcej, stała się podwaliną dla wielu późniejszych krojów pisma w Europie, a jej wpływ można było dostrzec zarówno w piśmiennictwie, jak i w ewolucji grafiki.

Kto reformował szkolnictwo w państwie Franków? Karol Wielki jako reformator

Wprowadzenie minuskuły karolińskiej dodatkowo umocniło spójność społeczną w zróżnicowanym etnicznie Imperium Karolińskim. Dziedzictwo tego kroju pisma wywarło długotrwały wpływ na europejskie piśmiennictwo i pozostawiło istotny ślad w historii kultury zachodniej.


Oceń: Państwo Karola Wielkiego – historia i znaczenie Imperium Karolińskiego

Średnia ocena:4.77 Liczba ocen:5